45 x 61 cm

pastel/papier, 45 x 61 cm, sygnowany monogramem wiązanym i datowany l.d.: 'SW | 1902', inne tytuły: Portret panny Wandy Nowakówny, Dziewczynka oparta o stół z kwiatem cynii, Dziewczynka z różami

na odwrociu stemple konserwatora dzieł sztuki, na odwrociu ramy fragmentarycznie zachowana papierowa nalepka inwentarzowa opisana piórem: 'Julian Nowak | (...) Nr 5 | (...) | ego 4'

Opłaty:
- Do kwoty wylicytowanej doliczana jest opłata aukcyjna. Stanowi ona część końcowej ceny obiektu i wynosi 20%.


Dzieci oparte o stół: Portrety dziecięce Wyspiańskiego 1900-1904



„Portrety dziecięce Wyspiańskiego nie mają sobie równych w sztuce polskiej. Wyróżnia je subtelność wykonania, głębia uczuć, połączenie realistycznej obserwacji z liryczno-poetyckim nastrojem”.

Elżbieta Charazińska



Mistrzowskie portrety dziecięce Wyspiańskiego stanowią trzon podręcznikowego kanonu sztuki polskiej, a takie pastele jak „Śpiący Mietek” (1904, Muzeum Sztuki w Łodzi) należą do najbardziej rozpoznawalnych rodzimych obrazów wszech czasów. Choć Wyspiański tworzył portrety dziecięce jeszcze przed wyjazdem do Paryża w 1890, to stale zaczynają się pojawiać w jego dorobku od 1892. Najlepsze zaś i najbardziej radykalne obrazowo, stworzone według już zupełnie autorskiej formuły, intymne, ale i wyraziste portrety dzieci Wyspiański powstały w stosunkowo krótkim okresie, w latach 1900-1904, kiedy niemal gorączkowo wypowiadał się w malarstwie pastelowym pod psychiczną presją nieuchronności choroby, na którą cierpiał. Artysta portretował swoje dzieci – Helenkę, Mietka i Stasia – ale też dzieci znajomych i przyjaciół – jak w przypadku prezentowanego dzieła – córkę swojego mecenasa Juliana Nowaka, Wandę (ur. 1895).

Wyspiański ukazywał dzieci w bliskich planach i poprzez przybliżenie oblicza dziecka do widza próbował pochwycić świat dziecięcych uczuć i fantazji. Zdumienie, ciekawość, zamyślenie czy też prozaiczne dziecięce znużenie to stany, które emanują z oblicz uchwyconych przez Wyspiańskiego. Pierwszy pastelowy portret tego typu powstał w 1895 („Portret dziewczynki w niebieskim kapeluszu”, Muzeum Narodowe w Krakowie). Wyspiański, wówczas już bogatszy o doświadczenia paryskiej, posłużył się charakterystycznym dla całej swojej twórczości portretowej stylem: obecna jest w nim secesyjna, wijąca się linia, mocny kontur i płaskie plamy barwne. To wizerunek bardzo nowoczesny, śmiało kadrowany i bliski zapoznanej w Paryżu sztuce postimpresjonistów oraz rodzącemu się równolegle ekspresjonizmowi.

Prezentowany „Portret Wandy Nowakówny” z 1902 należy do odrębnego typu portretów dziecięcych, tj. wizerunków, w których modele opierają się o krawędź stołu czy wręcz leżą na nim, zapadając w błogi sen. Tego typu ujęcie portretowe pozwalało Wyspiańskiemu podpatrywać dzieci w beztroskim momencie odprężenia, ale też w ciekawy sposób rozwiązywać kompozycję przedstawienia. Linie wykreślane przez blat stołu radykalnie dzieliły płaszczyznę obrazu, przez co Wyspiański osiągał efekt dekoracyjnych barwnych płaszczyzn, które można porównać do malarstwa Gauguina czy Degasa albo nawet płaszczyznowych japońskich drzeworytów ukiyo-e. Podobnie jest w prezentowanym obrazie. Mała modelka spoczęła na rogu stolika, a oparte o krawędzie blatu linie diagonalne kierują wzrok widza na twarz Wandy. Wyspiański przedstawił dziewczynkę w momencie zamyślenia czy wręcz bujania w obłokach. Modelka zdaje się nie zauważać obecności artysty i pozostaje pogrążona we własnych myślach.

„Dziewczynka oparta o stół”, jak prezentowany pastel został nazwany przez twórcę pierwszego katalogu dzieł malarskich artysty Stanisława Świerza, nosi najlepsze cechy modernistycznego malarstwa Wyspiańskiego. Natężenie i zestrój barw współgrają raz z dynamiczną, raz z drżącą ekspresyjną kreską. Twarz dziewczynki malarz zbudował za pomocą płaskich pastelowych plam i delikatnych gradacji różu, fioletu i błękitu, osiągając wrażenie przytłumionego światła sączącego się do wnętrza pokoju. Nerwowa, wijąca się linia, tak charakterystyczna dla wczesno ekspresjonistycznej twórczości Wyspiańskiego, jest obecna w partii dłoni dziewczynki, jak również pasiastej biało-niebieskiej bluzki. Jak wszystkie portrety Wyspiańskiego, także i „Dziewczynkę opartą o stół” charakteryzuje daleko posunięta plastyczna synteza zapożyczona z malarstwa Gauguina czy Muncha. Naturalizm obserwacji jednak znamionują liczne detale, mistrzowsko rysowane delikatne wykroje ust, nosa, linie brwi i rzęs czy rudy kosmyk opadający na czoło dziewczynki. Błękitne tło może być w istocie ścianą tzw. szafirowej pracowni, a więc narożnego, wymalowanego na ciemny błękit pokoju w mieszkaniu artysty przy ulicy Krowoderskiej w Krakowie, gdzie mieszkał z rodziną od 1901. Błękitna połać tła została skontrastowana z bladooranżowym blatem stolika. Dziewczynce towarzyszy malarski „gadżet”, a więc doniczka z dwoma pędami fuksji i róży tworzących secesyjną arabeskę form. Zasadniczo jednak w portretach Wyspiańskiego brakuje atrybutów profesji czy statusu, czy modela, przez co stanowią rewolucję wobec wcześniejszej sztuki portretowej. W dziełach Wyspiańskiego istotna jest mowa gestów, pochylenie głowy, ekspresja oczu czy indywidualna mowa rysunku twarzy. „To dusze powleczone zaledwie kształtem – pisała Waleria Marrené-Morzkowska – ze spojrzeniem pełnym głębi, z niepochwytnym uśmiechem, bezcielesne” (Waleria Marrené-Morzkowska, Stanisław Wyspiański I, „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 1901, nr 8).
Dramatopisarz, poeta, malarz i reformator teatru. W latach 1884-85 i 1887-95 studiował w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych (był m.in. uczniem i współpracownikiem Jana Matejki) oraz na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach 1890-94 przebywał za granicą, głównie w Paryżu, gdzie oddziałała na niego sztuka Paula Gauguina, nabistów oraz drzeworyt japoński. W latach 1898-98 był kierownikiem graficznym krakowskiego czasopisma "Życie". W latach 1898-1905 działał m.in. jako inscenizator w krakowskim teatrze. W 1906 roku został docentem w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. Od 1897 roku był członkiem Towarzystwa Sztuka. Ulubioną techniką Stanisława Wyspiańskiego był pastel. Zajmował się też grafiką (m.in. ilustracje do Iliady, winiety i układy graficzne tygodnika krakowskiego "Życie" oraz publikowanych własnych dramatów). Ważne miejsce w jego działalności, rozpoczętej współpracą z Janem Matejką i Józefem Mehofferem przy polichromii Kościoła Mariackiego, zajmowały projekty witraży i polichromii wnętrz: np. w krakowskim kościele Franciszkanów 1897-1905, w katedrze lwowskiej 1892-94 i wawelskiej 1900-02 (nie zrealizowane). W twórczości plastycznej Wyspiańskiego przeważał portret, w dziedzinie którego reprezentował ekspresjonizm (np. portrety Kazimierza Lewandowskiego i Lucjana Rydla 1898) i pejzaż (m.in. cykl widoków na Kopiec Kościuszki 1904-05). Wyspiański opracowywał scenografie do własnych dramatów, projekty dekoracji wnętrz (np. Towarzystwa Lekarskiego w Krakowie), mebli i tkanin oraz projekty architektoniczne. Był jednym z twórców programu i praktyki tzw. sztuki stosowanej w Polsce, reformatorem grafiki książkowej. W jego stylu widoczny jest zarówno trwały wpływ Matejki, jak i żywe związki z secesją (dekoracyjność, charakterystyczna giętka i kapryśna linia, stylizacje roślinne) oraz wpływy impresjonizmu.

Description:
"Girl based on the table, portrait of Wanda Nowakowna", 1902
pastel/paper, 45 x 61 cm; signed by the bound monogram and dated lower left: 'SW | 1902', another titles: Portret panny Wandy Nowakowny, Dziewczynka oparta o stol z kwiatem cynii, Dziewczynka z rozami

on the reverse stamps of art conservator, on the frame partially preserved, paper, inventory label described by pen: 'Julian Nowak | (...) Nr 5 | (...) | ego 4',

Additional Charge Details
- In addition to the hammer price, the successful bidder agrees to pay us a buyer's premium on the hammer price of each lot sold. On all lots we charge 20 % of the hammer price.

pastel/papier

sygnowany monogramem wiązanym i datowany l.d.: 'SW | 1902'