21
Zbigniew Pronaszko | Projekt pomnika Bolesława Śmiałego, 1920-23
Estymacja:
130,000 zł - 180,000 zł
Sprzedane
110,000 zł
Aukcja na żywo
Rzeźba i Formy Przestrzenne
Artysta
Zbigniew Pronaszko (1885 - 1958)
Wymiary
wys.: 50 cm
Kategoria
Opis
gips patynowany, wys.: 50 cm, sygnowany monogramem na podstawie: 'ZP',
Opłaty:
- Do kwoty wylicytowanej doliczana jest opłata aukcyjna. Stanowi ona część końcowej ceny obiektu i wynosi 20%.
- Do kwoty wylicytowanej doliczona zostanie opłata z tytułu "droit de suite". Dla ceny wylicytowanej o równowartości do 50 000 EUR stawka opłaty wynosi 5%. Opłata ustalana jest przy zastosowaniu średniego kursu euro ogłoszonego przez NBP w dniu poprzedzającym dzień aukcji.
Pierwsze artystyczne kroki, stawiane jeszcze jako dziecko, Zbigniew Pronaszko realizował w rzeźbie. Dom rodziny braci Pronaszków sprzyjał rozbudzeniu artystycznych impulsów, szczególnie za sprawą matki artystów, która oprócz gry na fortepianie zajmowała się wraz z synami lepieniem figurek z gliny. Mimo że artysta nigdy nie studiował tego kierunku, jego rzeźby, stworzone w okresie formistycznym przypadającym na lata 1917-22, bez wątpienia stawiają go w panteonie najwybitniejszych polskich rzeźbiarzy XX wieku. Znakomicie opisał go współtwórca ugrupowania „Formistów” Stanisław Ignacy Witkiewicz: „Zbigniew Pronaszko. Klasyczny przykład malującego rzeźbiarza. Wspaniałe w swej konstrukcji, olbrzymie w uniezależnieniu jakby od ich rzeczywistej wielkości rzeźby Pronaszki są żywym zaprzeczeniem jego malarstwa (…)”. Zbigniew Pronaszko był czołowym przedstawicielem i teoretykiem przełomowego ugrupowania Ekspresjonistów Polskich. Założona w 1917 grupa jest postrzegana jako pierwsze polskie awangardowe ugrupowanie. Artyści tego kręgu, tacy jak bracia Pronaszkowie, Tytus Czyżewski, Leon Chwistek czy Stanisław Ignacy Witkiewicz podważali swoją twórczością dotychczasowy prymat naturalizmu obecny w sztuce modernizmu i promowali zagadnienia formy artystycznej, redukując znaczenie treści dla utworu artystycznego. „Taka teoria formizmu, na którą wszyscy bez wyjątku członkowie towarzystwa formistów bez zastrzeżeń zgodzić by się mogli – nie istnieje” – stwierdzał w 1921 Witkacy. Pokłosie tej myśli odnajdujemy w stanowiskach badaczy i muzealników, którzy, tworząc narrację o formizmie, akcentowali jego pluralizm estetyczny oraz programową niejednorodność. „W stosunku do kubizmu i ekspresjonizmu był formizm niewątpliwie kierunkiem umiarkowanym, który dążył do przejścia od deformacji do kształtowania. Oczywiście nie mogło być mowy o kształtowaniu w sensie naturalistycznym. (…) Nigdy nie było mowy o oderwaniu się od wielkiej sztuki przeszłości” – pisał Leon Chwistek w pracy „Twórcza siła formizmu” z perspektywy 1938.
Dla Pronaszki „Rzeźba, z racji swej trójwymiarowości, dawała artyście możliwość pełnego wyartykułowania dążeń artystycznych. Malarstwo stanowiło medium mniej podatne na eksperymenty dotyczące bryły. (…) Uproszczenie, masywność i zamierzona naiwność przedstawień oraz charakterystycznie pofalowane szaty – element znany z dzieł malarskich formistów – nadają rzeźbom monumentalny wyraz. Oddziałują na widza zwartą bryłą. Ich szczegóły są elementami mało istotnymi, niedostrzegalnymi w pierwszym momencie zetknięcia z dziełem” (Światosław Lenartowicz, Zbigniew Pronaszko, Olszanica 2008, s. 43-44). Szczytowym dziełem w tym medium oraz emblematem ugrupowania „Formistów” był bez wątpienia pomnik Adama Mickiewicza, który miał stanąć w Wilnie. „Ujęcie formalne tego nieprzeciętnego dzieła tkwi w zasadach kubizmu — w układzie płaszczyzn, spotykających się pod kątem prostym lub ostrym, tworzących formy tektoniczne, przestrzenne. Rzeźba nie posiada określonego, jednolitego konturu; rozbita na szereg zgeometryzowanych partii, powiązana jest pewną rytmiką elementów plastycznych, dających w każdym profilu inny wygląd. Przewaga linii ukośnych u podstawy postaci zrównoważona jest po lewej silnie podkreślonym, zdecydowanym pionem, kontynuowana następnie w partii prawego ramienia pionem, zmiennym na skutek rytmicznego jego rozczłonkowania. Natomiast środkowa partia postaci i lewe ramię ujęte są w szerokie, spokojne płaszczyzny, nad którymi wznosi się wspaniała, pełna ekspresji głowa Mickiewicza. Włosy dokoła głowy ujęte są w większe płaszczyzny, podczas gdy sama twarz – rozczłonkowana w twarde i ostre formy geometryczne, wyraziście się zaznaczające – posiada niezwykłą siłę wyrazu. Monumentalne dzieło nie posiada żadnej analogii do współczesnej rzeźby europejskiej” (Helena Blimówna, Zbigniew Pronaszko, Warszawa 1958, s. 30).
Kolejnym doskonałym przykładem rzeźby formistycznej jest prezentowany w katalogu projekt Pomnika Bolesława Śmiałego (podobny brązowy odlew znajduje się w zbiorach MNK). Pronaszko w równie nowatorski sposób traktuje bryłę królewskiej realizacji. Poprzez ostre cięcia bryły rzeźbiarskiej, artysta porzuca ukształtowaną w ciągu stuleci tradycję pomników reprezentacyjnych, jednocześnie wpisując się w postulaty formizmu, zgodnie z którymi rzeźba powinna być oglądana ze wszystkich stron. Sylwetka Bolesława Śmiałego została ukazana z uniesionym mieczem i dumnie poniesioną głową. Fizjonomia oraz ciało władcy są poddane mocnemu uogólnieniu i geometryzacji. Niesamowity jest zupełnie abstrakcyjny tył rzeźby, niebędący ilustracją dla werystycznej wizji portretowanego, a rytmiczną kompozycją przenikających się form. Pronaszko w pomnikowej realizacji przełamuje rytmizujące się elementy w obrębie włosów i dolnej partii płaszcza, przełamując ją z obłymi formami ubioru i cokołu. Zgodnie za teoretykami formizmu, takimi jak Stanisław Ignacy Witkiewicz czy Konrad Winkler, twórczość rzeźbiarską Pronaszki można uznać za najdoskonalszą realizację ugrupowania „Formistów”.
Brat Andrzeja, także malarza. Studiował w SSP w Kijowie oraz w latach 1906-11 w ASP w Krakowie u Teodora Axentowicza i Jacka Malczewskiego. W 1910 roku odbył podróż do Włoch i Francji. Był członkiem ugrupowań artystycznych: Formiści i Zwornik. Mieszkał w Zakopanem, w Wilnie, gdzie był profesorem Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego i w Krakowie, gdzie był profesorem ASP. Jego twórczość zarówna malarska jak i rzeźbiarska (m.in. pomnik Mickiewicza dla Wilna) ukształtowała się pod wpływem awangardowej sztuki europejskiej, zwłaszcza kubizmu, oraz sztuki podhalańskiej. W latach 30. dominujące w jego malarstwie stało się zainteresowanie kolorem - w dążeniu do jego syntezy wydobywał wielkie bogactwo odcieni z kilku zaledwie barw podstawowych. Malował przede wszystkim pejzaże, martwe natury i portrety.
Description:
Design of the monument Boleslaw Smialy, 1920-23
gips patynowany, h.: 50 cm; signed with a monogram on the basis of: 'ZP',
Additional Charge Details
- In addition to the hammer price, the successful bidder agrees to pay us a buyer's premium on the hammer price of each lot sold. On all lots we charge 20 % of the hammer price.
- To this lot we apply 'artist's resale right' ('droit de suite') fee. Royalties are calculated using a sliding scale of percentages of the hammer price.
Opłaty:
- Do kwoty wylicytowanej doliczana jest opłata aukcyjna. Stanowi ona część końcowej ceny obiektu i wynosi 20%.
- Do kwoty wylicytowanej doliczona zostanie opłata z tytułu "droit de suite". Dla ceny wylicytowanej o równowartości do 50 000 EUR stawka opłaty wynosi 5%. Opłata ustalana jest przy zastosowaniu średniego kursu euro ogłoszonego przez NBP w dniu poprzedzającym dzień aukcji.
Pierwsze artystyczne kroki, stawiane jeszcze jako dziecko, Zbigniew Pronaszko realizował w rzeźbie. Dom rodziny braci Pronaszków sprzyjał rozbudzeniu artystycznych impulsów, szczególnie za sprawą matki artystów, która oprócz gry na fortepianie zajmowała się wraz z synami lepieniem figurek z gliny. Mimo że artysta nigdy nie studiował tego kierunku, jego rzeźby, stworzone w okresie formistycznym przypadającym na lata 1917-22, bez wątpienia stawiają go w panteonie najwybitniejszych polskich rzeźbiarzy XX wieku. Znakomicie opisał go współtwórca ugrupowania „Formistów” Stanisław Ignacy Witkiewicz: „Zbigniew Pronaszko. Klasyczny przykład malującego rzeźbiarza. Wspaniałe w swej konstrukcji, olbrzymie w uniezależnieniu jakby od ich rzeczywistej wielkości rzeźby Pronaszki są żywym zaprzeczeniem jego malarstwa (…)”. Zbigniew Pronaszko był czołowym przedstawicielem i teoretykiem przełomowego ugrupowania Ekspresjonistów Polskich. Założona w 1917 grupa jest postrzegana jako pierwsze polskie awangardowe ugrupowanie. Artyści tego kręgu, tacy jak bracia Pronaszkowie, Tytus Czyżewski, Leon Chwistek czy Stanisław Ignacy Witkiewicz podważali swoją twórczością dotychczasowy prymat naturalizmu obecny w sztuce modernizmu i promowali zagadnienia formy artystycznej, redukując znaczenie treści dla utworu artystycznego. „Taka teoria formizmu, na którą wszyscy bez wyjątku członkowie towarzystwa formistów bez zastrzeżeń zgodzić by się mogli – nie istnieje” – stwierdzał w 1921 Witkacy. Pokłosie tej myśli odnajdujemy w stanowiskach badaczy i muzealników, którzy, tworząc narrację o formizmie, akcentowali jego pluralizm estetyczny oraz programową niejednorodność. „W stosunku do kubizmu i ekspresjonizmu był formizm niewątpliwie kierunkiem umiarkowanym, który dążył do przejścia od deformacji do kształtowania. Oczywiście nie mogło być mowy o kształtowaniu w sensie naturalistycznym. (…) Nigdy nie było mowy o oderwaniu się od wielkiej sztuki przeszłości” – pisał Leon Chwistek w pracy „Twórcza siła formizmu” z perspektywy 1938.
Dla Pronaszki „Rzeźba, z racji swej trójwymiarowości, dawała artyście możliwość pełnego wyartykułowania dążeń artystycznych. Malarstwo stanowiło medium mniej podatne na eksperymenty dotyczące bryły. (…) Uproszczenie, masywność i zamierzona naiwność przedstawień oraz charakterystycznie pofalowane szaty – element znany z dzieł malarskich formistów – nadają rzeźbom monumentalny wyraz. Oddziałują na widza zwartą bryłą. Ich szczegóły są elementami mało istotnymi, niedostrzegalnymi w pierwszym momencie zetknięcia z dziełem” (Światosław Lenartowicz, Zbigniew Pronaszko, Olszanica 2008, s. 43-44). Szczytowym dziełem w tym medium oraz emblematem ugrupowania „Formistów” był bez wątpienia pomnik Adama Mickiewicza, który miał stanąć w Wilnie. „Ujęcie formalne tego nieprzeciętnego dzieła tkwi w zasadach kubizmu — w układzie płaszczyzn, spotykających się pod kątem prostym lub ostrym, tworzących formy tektoniczne, przestrzenne. Rzeźba nie posiada określonego, jednolitego konturu; rozbita na szereg zgeometryzowanych partii, powiązana jest pewną rytmiką elementów plastycznych, dających w każdym profilu inny wygląd. Przewaga linii ukośnych u podstawy postaci zrównoważona jest po lewej silnie podkreślonym, zdecydowanym pionem, kontynuowana następnie w partii prawego ramienia pionem, zmiennym na skutek rytmicznego jego rozczłonkowania. Natomiast środkowa partia postaci i lewe ramię ujęte są w szerokie, spokojne płaszczyzny, nad którymi wznosi się wspaniała, pełna ekspresji głowa Mickiewicza. Włosy dokoła głowy ujęte są w większe płaszczyzny, podczas gdy sama twarz – rozczłonkowana w twarde i ostre formy geometryczne, wyraziście się zaznaczające – posiada niezwykłą siłę wyrazu. Monumentalne dzieło nie posiada żadnej analogii do współczesnej rzeźby europejskiej” (Helena Blimówna, Zbigniew Pronaszko, Warszawa 1958, s. 30).
Kolejnym doskonałym przykładem rzeźby formistycznej jest prezentowany w katalogu projekt Pomnika Bolesława Śmiałego (podobny brązowy odlew znajduje się w zbiorach MNK). Pronaszko w równie nowatorski sposób traktuje bryłę królewskiej realizacji. Poprzez ostre cięcia bryły rzeźbiarskiej, artysta porzuca ukształtowaną w ciągu stuleci tradycję pomników reprezentacyjnych, jednocześnie wpisując się w postulaty formizmu, zgodnie z którymi rzeźba powinna być oglądana ze wszystkich stron. Sylwetka Bolesława Śmiałego została ukazana z uniesionym mieczem i dumnie poniesioną głową. Fizjonomia oraz ciało władcy są poddane mocnemu uogólnieniu i geometryzacji. Niesamowity jest zupełnie abstrakcyjny tył rzeźby, niebędący ilustracją dla werystycznej wizji portretowanego, a rytmiczną kompozycją przenikających się form. Pronaszko w pomnikowej realizacji przełamuje rytmizujące się elementy w obrębie włosów i dolnej partii płaszcza, przełamując ją z obłymi formami ubioru i cokołu. Zgodnie za teoretykami formizmu, takimi jak Stanisław Ignacy Witkiewicz czy Konrad Winkler, twórczość rzeźbiarską Pronaszki można uznać za najdoskonalszą realizację ugrupowania „Formistów”.
Brat Andrzeja, także malarza. Studiował w SSP w Kijowie oraz w latach 1906-11 w ASP w Krakowie u Teodora Axentowicza i Jacka Malczewskiego. W 1910 roku odbył podróż do Włoch i Francji. Był członkiem ugrupowań artystycznych: Formiści i Zwornik. Mieszkał w Zakopanem, w Wilnie, gdzie był profesorem Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego i w Krakowie, gdzie był profesorem ASP. Jego twórczość zarówna malarska jak i rzeźbiarska (m.in. pomnik Mickiewicza dla Wilna) ukształtowała się pod wpływem awangardowej sztuki europejskiej, zwłaszcza kubizmu, oraz sztuki podhalańskiej. W latach 30. dominujące w jego malarstwie stało się zainteresowanie kolorem - w dążeniu do jego syntezy wydobywał wielkie bogactwo odcieni z kilku zaledwie barw podstawowych. Malował przede wszystkim pejzaże, martwe natury i portrety.
Description:
Design of the monument Boleslaw Smialy, 1920-23
gips patynowany, h.: 50 cm; signed with a monogram on the basis of: 'ZP',
Additional Charge Details
- In addition to the hammer price, the successful bidder agrees to pay us a buyer's premium on the hammer price of each lot sold. On all lots we charge 20 % of the hammer price.
- To this lot we apply 'artist's resale right' ('droit de suite') fee. Royalties are calculated using a sliding scale of percentages of the hammer price.
Technika
gips patynowany
Sygnatura
sygnowany monogramem na podstawie: 'ZP'
Literatura
porównaj:; Joanna Pollakówna, Formiści, Wrocław 1972, poz. 118 (il.); Helena Blumówna, Zbigniew Pronaszko, Warszawa 1958, poz. 5 (il.); Światosław Lenartowicz, Zbigniew Pronaszko, Olszanica 2008, s. 42 (il.)
