14
Tadeusz Pruszkowski | "Portret Zofii z kaktusem" ("Kaktusy"), 1920
Estymacja:
150,000 zł - 250,000 zł
Sprzedane
520,000 zł
Aukcja na żywo
Sztuka Dawna. XIX wiek, Modernizm, Międzywojnie
Wymiary
61 x 81 cm
Kategoria
Opis
olej/płótno, 61 x 81 cm, sygnowany i datowany u dołu: 'TADEUSZ (znak artysty) PRUSZKOWSKI .A.D.1920.', opisany na odwrociu: 'ZE ZBIORU Alf. KARNEGO | Warszawa | TAD. PRUSZKOWSKI | 1920 | PORTRET ŻONY (Zofii) | z kaktusem'; na krośnie malarskim ślad papierowej nalepki oraz nalepka Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie
Opłaty:
- Do kwoty wylicytowanej doliczana jest opłata aukcyjna. Stanowi ona część końcowej ceny obiektu i wynosi 20%.
„W roku 1914 artysta żeni się ze swą koleżanką ze studiów, Zofią Katarzyńską. Niezwykła uroda inspiruje Pruszkowskiego, poświęca jej liczne portrety jak ‘Madonna’, ‘Melancholia’, czy ‘Kaktusy’. ‘Kaktusy’ malowane są szerokimi pociągnięciami pędzla, nasycone głęboką czerwienią, w tym portrecie szczególnie przykuwają uwagę niezwykle wyraziste oczy. Powierzchnia płótna przywodzi na myśl drogocenne, lśniące emalie”.
Krystyna Postawka, w: Wystawa malarstwa Tadeusza Pruszkowskiego 1888 – 1942, katalog wystawy, Muzeum Kazimierza Dolnego, Kazimierz Dolny 1973, s. nlb.
Pruszkowski portretował swoją żonę Zofię (Zuzę) wielokrotnie. Zachowały się prace przedstawiające ją, kiedy rozmyśla nad porzuconymi skrzypcami (1925, MNW), kiedy wychyla się przez okno w przebraniu Hiszpanki (1927, MNW), pozuje na tle reprodukcji z El Greca (kolekcja prywatna), czy oddaje się marzeniom w drewnianej altance (prezentowany tu „Portret z kaktusami” z 1920). Stałymi motywami tych prac jest nieobecny wyraz twarzy modelki, jej szklące się od łez oczy, lekko przechylona głowa, niekiedy także gest podpierania się ręką, który sugeruje, że nie przedstawiono tu chwili roztargnienia czy zadumy, ale melancholijne, długotrwałe rozmyślania (niewykluczone, że właśnie do tej „długotrwałości” odnoszą się rozstawione na parapecie kaktusy, rośliny, które gromadzą wodę na zapas i potrafią nią żyć przez długie miesiące).
Oczywiście nawiązanie przez Pruszkowskiego do modelu przedstawieniowego wywodzącego się z epoki nowożytnej nie jest niczym dziwnym. Czołowe miejsce w programie artystycznym Prusza, a potem także Łukaszowców, zajmował bowiem postulat trawestowania dawnych konwencji obrazowania. Stąd zarówno u niego samego, jak i jego uczniów nawiązania do malarstwa XVI i XVII wieku, przede wszystkim do mistrzów włoskich i holenderskich. Owe nawiązania dotyczą zazwyczaj rozwiązań kompozycyjnych, ikonograficznych, a niekiedy także techniki wykonania, doboru materiałów a nawet liternictwa. Nie można jednak powiedzieć, aby malarstwo tego typu było ślepo wpatrzone w przeszłość czy sklerotyczne. Prusz potrafi bowiem łączyć tradycję z nowoczesnością w bardzo nieoczekiwany sposób.
Doskonale widać to na „Portrecie z kaktusami”, gdzie mieszają się ze sobą konwencja przedstawieniowa Melancholii i konwencja raczkującego ówcześnie kinowego fotosu. Poziome kadrowanie obrazu, ujęcie modelki (jak mówi się w świecie kamerzystów) w planie średnim, uczynienie głównym akcentem kompozycji porcelanowych, hollywoodzkich oczu i nałożenie na głowę Zuzy nakrycia głowy, które jest ni to beretem, ni to turbanem jednoznacznie odsyłają widza do poetyki posteru, który w tym okresie można było spotkać w lobby warszawskich kin. Pruszkowski, jak się wydaje, miał zresztą do tej decyzji kompozycyjnej nosa: przez całe lata 20. podobna konwencja portretowa zyskiwała bowiem na popularności, do czego znacznie przyczyniły się podobnie ujmowane posterowe portrety Poli Negri czy Clary Bow.
Nieco bardziej złożonym problemem jest wykorzystanie przez Prusza układu ciała i typu ekspresji nawiązujących do europejskich alegorii Melancholii oraz rozmaitych wariacji na ich temat. Obraz najbliższy wydaje się kompozycjom biorącym za temat pokutującą Marię Magdalenę. Decydują o tym oczywiście gesty i osadzenie ciała Zuzy, ale także skierowane jej oczy ku niebu. Na scenach z pokutującą Jawnogrzesznicą to właśnie lekko zapłakane oczy stanowiły bowiem symbol jej żalu i eskapistycznych marzeń. Być może decyzja o otoczeniu modelki Pruszkowskiego kaktusami wiązała się z chęcią zbudowania wokół niej scenerii pustynnej, a więc i powiązania z Marią Magdaleną? Jeśli było tak w istocie, obraz musiał mieć wymiar humorystyczny, a melancholijna poza musiała być potraktowana jako kostium. W tle Zuzy wyraźnie widać przecież figurki małżonków połączonych sznurem małżeńskim. Czyżby więc Pruszkowski przedstawił swoją żonę, kiedy ta odbywa małżeńską pokutę?
Studia malarskie rozpoczął w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych, gdzie kształcił się pod kierunkiem K. Krzyżanowskiego. Edukację artystyczną kontynuował w Paryżu. Mimo iż miał możliwość zapoznania się z nowymi kierunkami w sztuce m.in. kubizmem, nie uległ im i jako malarz pozostał tradycjonalistą. Podziwiał Halsa, Velazqueza, Zorna i Sierowa. W początkowym okresie twórczości malował również martwe natury oraz kompozycje przedstawiające sceny z historii Polski. Pruszkowski był również znamienitym pedagogiem, w 1922 roku został profesorem malarstwa w Szkole Sztuk Pięknych, a w 1930 roku jej dyrektorem. Tematem jego prac malarskich są najczęściej portrety, zarówno wizerunki osobistości, (J. Piłsudski, G. Narutowicz czy S. Wojciechowski), jak również dekoracyjne i nieco stylizowane wizerunki kobiet. Zgromadził wokół siebie całe grono zafascynowanych jego osobą uczniów zrzeszonych w ramach ugrupowań takich jak chociażby "Bractwo św. Łukasza", "Szkoła Warszawska" czy "Loża Wolnomalarska".
Description:
"Portrait of Zofia with a cactus" ("Cacti"), 1920
oil/canvas, 61 x 81 cm; signed and dated at the bottom: 'TADEUSZ (artist's sign) PRUSZKOWSKI .A.D.1920.', inscribed on the reverse: 'ZE ZBIORU Alf. KARNEGO | Warszawa | TAD. PRUSZKOWSKI | 1920 | PORTRET ZONY (Zofii) | z kaktusem'; on the stretcher a fragment of paper label and label of Society for Encouragement of Fine Arts in Warsaw,
Additional Charge Details
- In addition to the hammer price, the successful bidder agrees to pay us a buyer's premium on the hammer price of each lot sold. On all lots we charge 20 % of the hammer price.
Opłaty:
- Do kwoty wylicytowanej doliczana jest opłata aukcyjna. Stanowi ona część końcowej ceny obiektu i wynosi 20%.
„W roku 1914 artysta żeni się ze swą koleżanką ze studiów, Zofią Katarzyńską. Niezwykła uroda inspiruje Pruszkowskiego, poświęca jej liczne portrety jak ‘Madonna’, ‘Melancholia’, czy ‘Kaktusy’. ‘Kaktusy’ malowane są szerokimi pociągnięciami pędzla, nasycone głęboką czerwienią, w tym portrecie szczególnie przykuwają uwagę niezwykle wyraziste oczy. Powierzchnia płótna przywodzi na myśl drogocenne, lśniące emalie”.
Krystyna Postawka, w: Wystawa malarstwa Tadeusza Pruszkowskiego 1888 – 1942, katalog wystawy, Muzeum Kazimierza Dolnego, Kazimierz Dolny 1973, s. nlb.
Pruszkowski portretował swoją żonę Zofię (Zuzę) wielokrotnie. Zachowały się prace przedstawiające ją, kiedy rozmyśla nad porzuconymi skrzypcami (1925, MNW), kiedy wychyla się przez okno w przebraniu Hiszpanki (1927, MNW), pozuje na tle reprodukcji z El Greca (kolekcja prywatna), czy oddaje się marzeniom w drewnianej altance (prezentowany tu „Portret z kaktusami” z 1920). Stałymi motywami tych prac jest nieobecny wyraz twarzy modelki, jej szklące się od łez oczy, lekko przechylona głowa, niekiedy także gest podpierania się ręką, który sugeruje, że nie przedstawiono tu chwili roztargnienia czy zadumy, ale melancholijne, długotrwałe rozmyślania (niewykluczone, że właśnie do tej „długotrwałości” odnoszą się rozstawione na parapecie kaktusy, rośliny, które gromadzą wodę na zapas i potrafią nią żyć przez długie miesiące).
Oczywiście nawiązanie przez Pruszkowskiego do modelu przedstawieniowego wywodzącego się z epoki nowożytnej nie jest niczym dziwnym. Czołowe miejsce w programie artystycznym Prusza, a potem także Łukaszowców, zajmował bowiem postulat trawestowania dawnych konwencji obrazowania. Stąd zarówno u niego samego, jak i jego uczniów nawiązania do malarstwa XVI i XVII wieku, przede wszystkim do mistrzów włoskich i holenderskich. Owe nawiązania dotyczą zazwyczaj rozwiązań kompozycyjnych, ikonograficznych, a niekiedy także techniki wykonania, doboru materiałów a nawet liternictwa. Nie można jednak powiedzieć, aby malarstwo tego typu było ślepo wpatrzone w przeszłość czy sklerotyczne. Prusz potrafi bowiem łączyć tradycję z nowoczesnością w bardzo nieoczekiwany sposób.
Doskonale widać to na „Portrecie z kaktusami”, gdzie mieszają się ze sobą konwencja przedstawieniowa Melancholii i konwencja raczkującego ówcześnie kinowego fotosu. Poziome kadrowanie obrazu, ujęcie modelki (jak mówi się w świecie kamerzystów) w planie średnim, uczynienie głównym akcentem kompozycji porcelanowych, hollywoodzkich oczu i nałożenie na głowę Zuzy nakrycia głowy, które jest ni to beretem, ni to turbanem jednoznacznie odsyłają widza do poetyki posteru, który w tym okresie można było spotkać w lobby warszawskich kin. Pruszkowski, jak się wydaje, miał zresztą do tej decyzji kompozycyjnej nosa: przez całe lata 20. podobna konwencja portretowa zyskiwała bowiem na popularności, do czego znacznie przyczyniły się podobnie ujmowane posterowe portrety Poli Negri czy Clary Bow.
Nieco bardziej złożonym problemem jest wykorzystanie przez Prusza układu ciała i typu ekspresji nawiązujących do europejskich alegorii Melancholii oraz rozmaitych wariacji na ich temat. Obraz najbliższy wydaje się kompozycjom biorącym za temat pokutującą Marię Magdalenę. Decydują o tym oczywiście gesty i osadzenie ciała Zuzy, ale także skierowane jej oczy ku niebu. Na scenach z pokutującą Jawnogrzesznicą to właśnie lekko zapłakane oczy stanowiły bowiem symbol jej żalu i eskapistycznych marzeń. Być może decyzja o otoczeniu modelki Pruszkowskiego kaktusami wiązała się z chęcią zbudowania wokół niej scenerii pustynnej, a więc i powiązania z Marią Magdaleną? Jeśli było tak w istocie, obraz musiał mieć wymiar humorystyczny, a melancholijna poza musiała być potraktowana jako kostium. W tle Zuzy wyraźnie widać przecież figurki małżonków połączonych sznurem małżeńskim. Czyżby więc Pruszkowski przedstawił swoją żonę, kiedy ta odbywa małżeńską pokutę?
Studia malarskie rozpoczął w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych, gdzie kształcił się pod kierunkiem K. Krzyżanowskiego. Edukację artystyczną kontynuował w Paryżu. Mimo iż miał możliwość zapoznania się z nowymi kierunkami w sztuce m.in. kubizmem, nie uległ im i jako malarz pozostał tradycjonalistą. Podziwiał Halsa, Velazqueza, Zorna i Sierowa. W początkowym okresie twórczości malował również martwe natury oraz kompozycje przedstawiające sceny z historii Polski. Pruszkowski był również znamienitym pedagogiem, w 1922 roku został profesorem malarstwa w Szkole Sztuk Pięknych, a w 1930 roku jej dyrektorem. Tematem jego prac malarskich są najczęściej portrety, zarówno wizerunki osobistości, (J. Piłsudski, G. Narutowicz czy S. Wojciechowski), jak również dekoracyjne i nieco stylizowane wizerunki kobiet. Zgromadził wokół siebie całe grono zafascynowanych jego osobą uczniów zrzeszonych w ramach ugrupowań takich jak chociażby "Bractwo św. Łukasza", "Szkoła Warszawska" czy "Loża Wolnomalarska".
Description:
"Portrait of Zofia with a cactus" ("Cacti"), 1920
oil/canvas, 61 x 81 cm; signed and dated at the bottom: 'TADEUSZ (artist's sign) PRUSZKOWSKI .A.D.1920.', inscribed on the reverse: 'ZE ZBIORU Alf. KARNEGO | Warszawa | TAD. PRUSZKOWSKI | 1920 | PORTRET ZONY (Zofii) | z kaktusem'; on the stretcher a fragment of paper label and label of Society for Encouragement of Fine Arts in Warsaw,
Additional Charge Details
- In addition to the hammer price, the successful bidder agrees to pay us a buyer's premium on the hammer price of each lot sold. On all lots we charge 20 % of the hammer price.
Technika
olej/płótno
Sygnatura
sygnowany i datowany u dołu: 'TADEUSZ (znak artysty) PRUSZKOWSKI .A.D.1920.'
Proweniencja
własność p. Skwary, Warszawa; kolekcja Alfonsa Karnego; spadkobiercy spuścizny po Alfonsie Karnym
Literatura
Tadeusz Pruszkowski. Malarstwo. Wystawa ogólnopolska w 30 rocznicę śmierci, katalog wystawy, Muzeum Okręgowe w Lublinie, Lublin 1973, poz. 12; Wystawa malarstwa Tadeusza Pruszkowskiego 1888 - 1942, katalog wystawy, Muzeum Kazimierza Dolnego, Kazimierz Dolny 1973, poz. 8 (il.); Szczęsny Rutkowski, Tadeusz Pruszkowski, "Sztuki Piękne" 1927-1929, IV, s. 14 (il.)
Wystawiany
Tadeusz Pruszkowski. Malarstwo. Wystawa ogólnopolska w 30 rocznicę śmierci, Muzeum Okręgowe w Lublinie, 1973; Wystawa malarstwa Tadeusza Pruszkowskiego 1888 - 1942, Muzeum Kazimierza Dolnego, czerwiec-październik 1973; Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, 1920
