Desa Unicum, marzec 2017; kolekcja prywatna, Warszawa

„Przez kilkanaście lat była Stryjeńska wśród najwyżej honorowanych (również państwowymi orderami) artystów w Polsce, sprzedawała obrazy za ogromne sumy, stale uczestniczyła w wystawach polskich za granicą. Reprodukcje jej prac trafiały do szkół, tworząc nowy kanon postrzegania ludowości i historii. (…) Fenomen Stryjeńskiej nie znajduje porównania wśród artystek I połowy XX wieku w całej Europie. W żadnym kraju kobieta nie osiągnęła tak dużego prestiżu w świecie artystycznym, nigdzie jej głos nie stał się głosem dominującym, a więc narzucającym sposób postrzegania i kształtowania rzeczywistości. Najlepszym dowodem na to, że tak stało się w przypadku naszej artystki, jest fakt kojarzenia ludowych tańców z barwnym wizerunkiem zdobiącym pudełko czekoladek przez co najmniej kilka pokoleń odbiorców, może raczej słodyczy niż sztuki, ale na pewno bardzo powszechnie” (Joanna Sosnowska, Zofia Stryjeńska i inne rytmistki, [w:] W kręgu Rytmu, Warszawa 2006, s. 38).; ; Zainteresowanie tematyką podhalańską w polskiej sztuce sięga początku XIX wieku. Kult górskiego krajobrazu nasilił się szczególnie po utracie niepodległości. Surowa uroda Tatr oraz kultura góralska stanowiły wówczas metaforę wolności. Podhale było również traktowane jako niepodległy fragment zniewolonej ojczyzny. Wśród malarzy XX-lecia międzywojennego najoryginalniejszą artystką tworzącą przewrotną apoteozę góralskiej kultury była niewątpliwie Zofia Stryjeńska. Jako rodowita krakowianka od najwcześniejszych lat chłonęła kolorową kulturę ludową otaczającego ją świata. „Księżniczka malarstwa polskiego” jako archetyp decydujący o kształcie jej późniejszej twórczości upatrywała we wspomnieniu wielobarwnego tłumu handlarzy zjeżdżających na rynek z podkrakowskich wsi. Po studiach w Monachium, gdzie po kryjomu podjęła naukę, podając się za swojego brata, w jej malarstwie, stopniowo, zaczęły się pojawiać tematy związane z polskim folklorem, mitologią słowiańską i ludowymi bajkami. Ważnym momentem w życiu prywatnym, ale przecież też twórczym było zawarcie związku małżeńskiego z Karolem Stryjeńskim, krakowskim architektem i projektantem. Małżeństwo zamieszkało w Zakopanem, a impuls podhalańskiej ludowej kultury i sztuki istotnie pozwolił się wkrótce przeobrazić stylowi Stryjeńskiej ku bardziej dekoracyjnym, dynamicznym i barwnym formom. Jej malarstwo napędzał również ferment wokół kształtującego się wówczas w Krakowie awangardowego kierunku – ekspresjonizmu polskiego, zwanego później formizmem. Mimo że Stryjeńska nie należała do artystycznej awangardy, jej twórczość w warstwie formalnej często odpowiada ekspresjonistycznym obrazom Tytusa Czyżewskiego czy Leona Chwistka. W kolejnych latach poświęciła się malarstwu monumentalnemu, sztalugowemu i ilustracji książkowej. Wraz z mężem aktywnie uczestniczyła w życiu artystycznym zakopiańskiej bohemy. W 1921 Stryjeński wygrał konkurs na przebudowę Zakopanego – małżonkowie przenieśli się do stolicy Podhala na stałe. Wkrótce został też dyrektorem prestiżowej Szkoły Przemysłu Drzewnego w Zakopanem, którą kierował w latach 1923-27. Artystka płótna inspirowane folklorem regularnie wystawiała w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie oraz Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, zyskując przychylność widzów i krytyki. W 1924 w wymienionych miastach zorganizowano jej pierwsze wystawy indywidualne.; ; Fascynacja kulturą ludową ujawnia się w emblematycznych pracach ukazujących sielankowe sceny z życia polskiej wsi. Do obrazów o szczególnej wartości zaliczają się motywy ilustrujące kulturę podhalańskich górali. Stryjeńska na gruncie sztuki polskiej dokonała wyjątkowego przetworzenia motywów związanych z tatrzańskimi obyczajami. Jako pierwsza wśród międzywojennych artystów nie była chłodnym obserwatorem ludowych zwyczajów, lecz w charakterystyczny dla siebie sposób stworzyła barwny wizerunek, syntetyzując wszystkie składniki współtworzące fenomen podhalańskiej kultury: bogaty strój, sielankową obyczajowość, krajobraz oraz wyjątkową morfologię sztuki górali. Wyobrażone przez Stryjeńską sceny łączyła zawsze zwarta, zrytmizowana kompozycja, w której bohaterowie afirmują życie wtopieni w rytm natury.; ; Szczególną cechą malarstwa artystki jest żywa kolorystyka oraz dbałość o szczegóły bogato zdobionych ludowych strojów. W prezentowanej pracy autorka z dbałością oddaje wszystkie elementy podhalańskiego ubioru: czarny, filcowy kapelusz dekorowany białymi muszelkami, zarzuconą przez ramię cuchę, portki z białego sukna zakończone pomponami, ozdobione motywem parzenicy. Młody góral został przedstawiony w trakcie grania na dwojnicy – instrumencie, który w Polsce występuje jedynie na Podhalu. Swoją wizją ludowych motywów Stryjeńska zyskała miano współtwórczyni narodowego stylu w sztuce i polskiego art déco. Nic dziwnego, że „Księżniczka malarstwa polskiego” należała w latach międzywojennych do grona najwybitniejszych europejskich artystów zarówno pod względem artystycznych realizacji, jak i komercyjnych sukcesów. Jej dynamiczne, syntetycznie potraktowane wielobarwne ujęcia podhalańskich motywów w nowy sposób zobrazowały kulturę górali, podkreślając jej niebagatelny wpływ na potrzebę ukształtowania sztuki narodowej niepodległej ojczyzny.;